BRCA1 و BRCA2

آزمایش سرطان سینه

جهش در ژن های BRCA1/2 و افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان و تخمدان

آزمایش سرطان سینه، آزمایش ژنتیک به دنبال تغییرات ژنتیکی خاصی در سلول‌های بدن است که می‌تواند با سرطان سینه مرتبط باشد. این آزمایش معمولاً به عنوان بخشی از غربالگری سرطان سینه یا برای کمک به تشخیص یا پیگیری سرطان سینه استفاده می‌شود. روزمره عوامل متعددی همچون مواد شیمیایی و پرتوهای کیهانی، به DNA آسیب می زنند. در حالت طبیعی این آسیب ها ترمیم می شوند. اگر مکانیسم ترمیم به درستی عمل نکند، تجمع این آسیب ها در درازمدت بروز سرطان را در پی دارد. وظیفه اصلی دو ژن BRCA1 و BRCA2، از خانواده ژنهای سرکوبگر تومور، ترمیم آسیب های DNA است. با از دست رفتن فعالیت هر یک از این ژنها، بروز برخی از سرطان ها محتمل تر می شود.

تقریباً 5-10٪ از کل سرطان های پستان و تخمدان، ارثی هستند؛ به عبارت دیگر، از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند. حدود 15-20% از تمام موارد سرطان‌های پستان و تخمدان وراثتی (تقریباً 1-2٪ از کل موارد) به دلیل جهش در BRCA1/2 بروز می کنند.

BRCA1 و BRCA2 دو ژن از مجموعه ژنهای انسان هستند که وظیفه اصلی آنها کنترل سلامت DNA و ترمیم جهش ها و آسیب های وارده به DNA است. بسیاری از مواد شیمیایی و همچنین پرتوهای کیهانی و یا صنعتی که ما در طول روز با آنها مواجه هستیم باعث بروز آسیب دیدگی هایی در سطح DNA می شوند. در حالت طبیعی سلولهای انسان واجد مکانیسم هایی هستند که باعث می شوند این آسیب ها ترمیم شده و به حالت عادی بازگردند و در صورتی که این سیستم به درستی عمل نکند آسیب های وارده به DNA باقی خواهند ماند و تجمع این آسیب ها در دراز مدت ممکن است باعث بروز انواعی از سرطان ها شود. وظیفه اصلی دو ژن BRCA1 و BRCA2 ترمیم جهش و آسیب های وارده به DNA است. این دو ژن عضو گروهی از ژنها هستند که به خانواده ژنهای سرکوبگر تومور معروف هستند. از دست رفتن فعالیت هر یک از این ژنها سبب بروز برخی انواع بدخیمی ها و سرطان می شود.

وقوع جهش های ژنتیکی در ژن های BRCA1 و BRCA2 باعث افزایش خطر بروز سرطان سینه و تخمدان در زنان خواهد شد همچنین جهش در این دو ژن با افزایش خطر ابتلا به برخی دیگر از انواع سرطان ها نیز همراه است. در مجموع این دو ژن مسئول بروز یک چهارم کل سرطان های سینه وراثتی و حدود 5 تا 10 درصد از کل سرطان های پستان هستند. همچنین در 15 درصد از بیماران مبتلا به سرطان تخمدان نیز جهش های این دو ژن شناسایی شده اند. معمولا افرادی که ناقل جهش در این دو ژن می باشند در سنین پایین تری به سرطان مبتلا می شوند.

جهش های مضر BRCA1 و BRCA2 ممکن است از طریق یکی از والدین به فرد مبتلا به ارث رسیده باشند و در صورت ناقل بودن یک فرد با احتمال 50% جهش موجود به فرزندان وی نیز انتقال خواهد یافت.

وجود جهش در BRCA1 و BRCA2 تا چه حد خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان را در زنان افزایش می دهد؟

خطر ابتلا به سرطان سینه و یا تخمدان در زنانی که ناقل جهش های این دو ژن باشند به شدت افزایش می یابد.

سرطان سینه : حدود 12 درصد از کل زنان در طول عمر خود مبتلا به سرطان سینه خواهند شد که عمدتا در بسیاری از موارد سن ابتلا به این بیماری بالاتر از 50 سال است. اما زنانی که ناقل جهش در ژن BRCA1 باشند به احتمال 60 الی 65 درصد تا سن 50 سالگی به این بیماری مبتلا خواهند شد و با افزایش سن نیز این میزان بالاتر می رود. همچنین این ریسک در خصوص زنانی که ناقل جهش در ژن BRCA2 هستد حدود 45 درصد می باشد.

چه سرطان های دیگری با جهش در ژن های BRCA1 و BRCA2 ارتباط دارند؟

علاوه بر سرطان سینه و تخمدان جهش در این دو ژن سبب افزایش ریسک ابتلا به انواع دیگری از سرطان ها نیز می شود. از جمله این موارد می توان به سرطان لوله های فالوپ، نواحی صفاقی، سرطان سینه در مردان ناقل جهش، سرطان پروستات در مردان، سرطان پانکراس و انواعی از کم خونی فانکونی و برخی موارد نادر سرطان خون نیز می شود.

آیا آزمایش ژنتیک مشخصی برای شناسایی جهش های BRCA1 و BRCA2 وجود دارد؟

بله. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی و پاتوبیولوژی مندل در راستای شناسایی ناقلین جهش های این دو ژن آزمایش سرطان سینه با امکان نمونه گیری در منزل راه اندازی نموده و در حال حاضر این آزمایش را به صورت سرویس ژنتیکی به مراجعین عرضه می نماید. توصیه می شود ابتدا مراجعین محترم تحت یک مشاوره ژنتیک استاندارد قرار گرفته و پس از فرآیند مشاوره ژنتیک در خصوص انجام آزمایش تصمیم لازم را بگیرند.

در صورتی که جهشی در فرد بیمار شناسایی شود با استفاده از آن می توان سایر افراد در معرض خطر خانواده را نیز مورد بررسی قرار داده و وضعیت ناقلیت آنها را نیز با هزینه ای به مراتب کمتر از فرد بیمار بررسی نمود. همچنین شناسایی جهش در خانواده ها این امکان را ایجاد می کند که با استفاده از سرویس های تشخیص قبل از لانه گزینی معروف به PGD که در آزمایشگاه ژنتیک مندل ارائه می شود نسبت به اطمینان از سلامت فرزندان و عدم انتقال ژن بیماری زا به آنان نیز اقدام نمود.

چه کسانی باید تحت آزمایش ژنتیک سرطان سینه قرار بگیرند؟

متخصصین ژنتیک عقیده دارند که آزمایش سرطان سینه باید زمانی انجام شود که فرد دارای احتمال داشتن جهش در این ژن باشد و انجام این تست برای افراد عادی که سابقه ای از سرطان در آنها و یا در افراد خانواده آنها وجود ندارد توصیه نمی شود.

در سال 2013 در کشور ایالات متحده دستورالعملی وضع شد که پیرو آن تمامی زنانی که یکی از افراد خانواده آنها به سرطان های پستان ، تخمدان، لوله های فالوپ و یا سرطان های صفاقی مبتلا شده بودند شناسایی شوند و مورد مشاوره قرار گیرند و در این بین زنانی که احتمال وجود جهش های مضر این دو ژن در آنها وجود دارد، شناسایی شوند.

در حال حاضر الگوریتم ها و دستورالعمل هایی برای مشاوره و بررسی خانواده های دارای فرد مبتلا به وجود آمده است که پس از انجام این روش ها احتمال وجود جهش ژن های BRCA1 و BRCA2 در افراد مشخص می شود و به آنها گفته می شود که نیاز به انجام آزمایش ژنتیک دارند یا خیر. به طور کلی برخی از مواردی که نیاز به بررسی ژنتیکی دارند شامل موارد زیر می باشند:

• سرطان سینه در سنین زیر 50 سال
• وقوع سرطان در هر دو پستان یک خانم (فرم دو طرفه)
• وقوع همزمان سرطان سینه و تخمدان در یک نفر و یا در اعضای یک خانواده
• وقوع چندین مورد سرطان سینه در یک خانواده
• وقوع دو یا چند مورد از سرطان مرتبط با BRCA1/2 در یکی از اعضای خانواده
• سرطان سینه در مردان

در صورتی که بررسی ژنتیکی برای یک خانواده ضروری باشد بهتر است تا ابتدا یکی از افراد مبتلای خانواده مورد بررسی قرار بگیرد و در ادامه روند بررسی سایر افراد خانواده نیز آزمایش شوند. البته قبل از بررسی سایر افراد خانواده توصیه می شود تا تک تک آنها قبل از انجام تست مورد مشاوره ژنتیک قرار بگیرند و در خصوص نتایجی که ممکن است آزمایش ژنتیک برای آنها به همراه داشته باشد اطلاعات لازم را کسب نمایند. همچنین لازم به ذکر است که آزمایش ژنتیک تعیین ناقلیت جهش در این ژنها برای افراد زیر سن قانونی انجام نمی شود زیرا در سنین پایین ناقل بودن برای این جهش ها خطری به همراه نخواهد داشت و هیچ اقدام پیش گیرانه ای نیز برای این افراد امکانپذیر نمی باشد، لذا افراد زیر سن قانونی نباید مورد آزمایش قرار گیرند این گونه افراد پس از رسیدن به سن قانونی می توانند شخصا تصمیم به انجام مشاوره ژنتیک و پیرو آن آزمایش ژنتیک تعیین ناقلیت بگیرند.

نتیجه مثبت و شناسایی جهش در ژنهای BRCA1/2 به چه معنی است؟

نتیجه آزمایش در ژن های BRCA1 و BRCA2 ممکن است منجر به ایجاد نتایج متفاوتی شود: نتیجه مثبت (شناسایی جهش ژنتیکی)، نتیجه منفی (عدم شناسایی جهش ژنتیکی) و نتیجه مبهم یا غیرقابل تفسیر (همانند شناسایی جهش هایی که مضر یا غیر مضر بودن آنها مشخص نیست).

نتیجه مثبت نشان دهنده اینست که فرد یک جهش مضر و آسیب رسان را در یکی از ژنهای BRCA1 و یا BRCA2 به ارث برده است و بنابراین احتمال ابتلای وی به برخی سرطان ها از جمله سرطان پستان افزایش پیدا کرده است. با این وجود بر پایه داشتن یک جواب مثبت نمی توان اظهار کرد که فرد دقیقا و چه زمانی به یکی از انواع سرطان های نامبرده شده مبتلا خواهد شد و به همین دلیل فرد ناقل باید به صورت دوره ای تحت نظر پزشک متخصص قرار گرفته و بررسی های منظم را سالانه انجام دهد. البته قابل ذکر است برخی افراد که ناقل جهش های این دو ژن هستند ممکن است در طول زندگی خود به بیماری مبتلا نشوند.

همچنین داشتن یک نتیجه مثبت در آزمایش می تواند بر سایر افراد خانواده فرد ناقل از جمله نسل بعدی و فرزندان وی نیز تاثیر گذار باشد. یکی از تفاوت های عمده آزمایشات ژنتیک با سایر مداخلات پزشکی این است که علاوه بر خود فرد آزمایش شونده سایر اعضای خانواده وی نیز با نتیجه حاصله از آزمایش درگیر خواهند شد:

تمام مردان و زنانی که ناقل جهش باشند حتی اگر خود آنها به بیماری مبتلا نشوند با احتمال 50 درصد جهش را به فرزندان خود منتقل کرده و آنها نیز احتمال افزایش یافته ای برای ابتلا به سرطان دارند.

در صورتی که فردی به عنوان ناقل جهش شناسایی شود باید در نظر داشته باشد که تمامی خواهر و برادر های وی نیز با احتمال 50 درصد ناقل جهش هستند و این موضوع حتی در مورد خواهر زاده و برادر زاده های وی نیز احتمال 25 درصدی برای ناقل بودن را در بر خواهد داشت.

نتیجه منفی و عدم شناسایی جهش در ژنهای BRCA1/2 به چه معنی است؟

تفسیر نتیجه منفی آزمایش در ژن های BRCA1 و BRCA2 کمی سخت تر بوده و بستگی به موارد متعددی از جمله سابقه خانوادگی فرد در ابتلا به سرطان و همچنین شناسایی جهش مسبب بیماری در سایر بستگان وی دارد.

اگر یکی از بستگان نزدیک فرد ناقل جهش باشد و خود فرد نتیجه منفی داشته باشد وضعیت کاملا مشخص است: فرد، ناقل جهش مضر شناخته شده نیست و خطر ابتلای سرطان به دلیل وجود این جهش خاص در مورد وی و همچنین احتمال انتقال آن به فرزندان وی منتفی است. این گونه نتیجه را منفی واقعی می نامند. البته قابل ذکر است احتمال ابتلا به سرطان در چنین فردی معادل با سایر افراد طبیعی جمعیت می باشد.

اگر نتیجه آزمایش در فردی که سابقه خانوادگی و شجره نامه وی احتمال ناقل بودن را برای وی محتمل می داند منفی باشد نتیجه تا حدی وضوح کمتری دارد. احتمال عدم شناسایی جهش در طی آزمایش ژنتیک بسیار ناچیز است ولی به هر حال امکان پذیر می باشد. بنابر این احتمال بسیار کمی وجود دارد که چنین فردی علی رغم نتیجه منفی در آزمایش هنوز هم ناقل یک جهش ناشناخته در این دو ژن باشد. البته مجدا تاکید می شود که احتمال این پدیده بسیار کم است.

همچنین این احتمال وجود دارد که افراد ناقل جهش در ژن دیگری غیر از BRCA1 و BRCA2 باشند و دلیل ابتلای به سرطان در آنها و یا اقوام نزدیک آنها ژن دیگری باشد. به طور کلی در روند مشاوره ژنتیک قبل و بعد از انجام آزمایش ژنتیک تمام این حالات ممکن بسته به نتیجه ایجاد شده در طی آزمایش ژنتیک برای افراد شرح داده خواهد شد و تا حد امکان سعی می شود که روشن ترین و واضح ترین جواب ممکن به فرد تست شونده داده شود.

نتیجه مبهم و غیر قابل تفسیر در آزمایش ژنهای BRCA1/2 به چه معنی است؟

گاهی اوقات پس از انجام آزمایش ژنتیک یک تغییر ژنتیکی در یکی از ژنهای BRCA1/2 شناسایی می شود که تا کنون هیچ گزارشی در خصوص بیماری زا بودن و یا نبودن آن ارائه نشده است. این گونه نتایج تحت عنوان نتیجه مبهم و غیر قابل تفسیر شناخته می شوند. به طور دقیق نمی توان مشخص کرد که این گونه تغییراتی ژنتیکی ممکن است باعث سرطان شوند یا خیر. در این گونه مواقع معمولا مطالعات تکمیلی انجام خواهد شد تا در خصوص نتیجه به دست آمده با اطمینان بیشتری تصمیم گیری شود. البته قابل ذکر است که پیشرفت های اخیر در زمینه تشخیص جهش های ژنتیکی روز به روز دانش ما را در خصوص شناسایی جهش ها افزایش داده و درصد مواردی که به عنوان مبهم گزارش می شوند رو به کاهش است.

چگونه فردی که نتیجه مثبت دارد می تواند وضعیت بروز سرطان را برای خود مدیریت کند؟

روش های مختلفی برای جلوگیری از بروز سرطان در ناقلین جهش های BRCA1/2 وجود دارد که عمده ترین آنها شامل شرکت گسترده و منظم در برنامه های غربالگری سرطان، جراحی های پروفیلاکتیک (پیشگیرانه) و استفاده از داروهای ممانعت کننده از بروز سرطان است.

شرکت در برنامه های غربالگری سرطان: زنانی که به عنوان ناقل جهش شناسایی شده اند بهتر است از سنین پایینتری در مقایسه با سایر زنان برنامه های غربالگری سرطان را آغاز کنند و تعداد دفعات شرکت در این برنامه ها را افزایش دهند. به عنوان مثال معاینه بالینی وضعیت پستان ها در این زنان بهتر است از 25 تا 35 سالگی شروع شود. همچنین برخی متخصصین اعتقاد دارند بهتر است این زنان هر ساله توسط روش های ماموگرافی تحت بررسی قرار گیرند.

غربالگری گسترده سبب خواهد شد در صورت بروز سرطان بتوان آن را در مراحل ابتدایی تری شناسایی کرد و در نتیجه آن احتمال مداوا و درمان پذیری بیماری افزایش چشمگیری خواهد داشت. علاوه بر این افراد ناقل بهتر است از محیط های پر خطر که ممکن است تحت تشعشع اشعه ایکس و یا تماس با مواد شیمیایی پر خطر قرار بگیرند دوری نمایند.

مطالعات جدید نشان می دهد که MRI به مراتب از روش ماموگرافی بهتر بوده و حساسیت بیشتری در شناسایی زود هنگام سرطان های سینه دارد. به هر حال برخی از سازمان های جهانی مرتبط با سرطان سینه استفاده همزمان ماموگرافی و MRI را به صورت سالیانه برای ناقلین توصیه می کنند.

متاسفانه در حال حاضر هیچ روشی برای شناسایی زود هنگام سرطان های تخمدان وجود ندارد ولی برخی متخصصین معتقدند بررسی سونوگرافی تخمدان و آزمایش سطح سرمی CA-125 و معاینات بالینی می توانند سرطان تخمدان را به موقع شناسایی نمایند.

جراحی پروفیلاکتیک ( پیشگیرانه): در طی این روش ها بافت های در معرض خطر سرطانی شدن را با استفاده از روش های جراحی از بدن خارج می نمایند. از جمله این اقدامات خارج کردن داوطلبانه بافت پستان و تخمدان می باشد. البته پس از این گونه جراحی ها خصوصا برداشتن تخمدان ها باید افراد به منظور حفظ سطح طبیعی هورمون های بدن تحت درمان های دارویی خاصی قرار بگیرند.

استفاده از دارو های ممانعت کننده: ممانعت دارویی روشی است که در طی آن با استفاده از داروها، ویتامین ها و یا سایر عوامل شیمیایی سعی می شود تا بروز و یا عود سرطان را تا حد ممکن به تعویق انداخت و یا از آن جلوگیری نمود. در این راستا دو داروی تاموکسیفن و رالوکسیفن توسط سازمان FDA ایالات متحده مورد تایید قرار گرفته و می توان از آنها در زنان در مرض خطر استفاده نمود. نتایج مطالعات اخیر نشان می دهد که احتمالا داروی تاموکسیفن نقش بهتری در زمینه کاهش ریسک ابتلا به سرطان سینه را ایجاد می نماید. همچنین داروهای خوراکی ضد بارداری نیز تا حد 50% احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می دهند.

مزایای آزمایش ژنتیک سرطان سینه و تخمدان چیست؟

صرف نظر از اینکه نتیجه مثبت یا منفی در آزمایش ژنتیک ایجاد شود مزایای زیادی به شرح زیر در آزمایش ژنتیک وجود دارد:

به دست آمدن یک نتیجه منفی واقعی می تواند سبب بروز آرامش خاطر در افراد در معرض خطر شود و همچنین فرد می تواند مطمئن باشد که فرزندان وی نیز در معرض خطر ابتلا قرار ندارند.

یک نتیجه مثبت در آزمایش باعث روشن شدن وضعیت فرد ناقل می شود و سبب می شود تا عدم قطعیت در خصوص شرایط وی از بین رفته و بتواند تصمیم مشخصی در خصوص چگونگی و نحوه کنترل وضعیت خود داشته باشد.

این مقاله صرفا جهت آشنایی با چگونگی انجام آزمایش ژنتیک در سرطان سینه وراثتی تهیه شده است و بیماران و افراد در معرض خطر بهتر است قبل از هر گونه اقدامی ابتدا نسبت به انجام یک مشاوره ژنتیک اقدام نمایند و سپس در خصوص ادامه روند آزمایش تصمیم گیری نمایند. آمایشگاه مندل با در اختیار داشتن جدیدترین تکنولوژی ها آماده ارائه خدمات تشخیصی به خانواده های درگیر با این بیماری می باشد. برای انجام آزمایش می توانید از طریق صفحه آزمایش سرطان سینه در منزل همین حالا درخواست خود را برای آزمایش خون سرطان سینه ثبت نمایید تا کارشناسان آزمایشگاه هماهنگی لازم برای انجام آزمایش را فراهم نمایند.

شرایط انجام آزمایش ژنتیک سرطان سینه در منزل BRCA1 و BRCA2

آزمایش سرطان سینه در منزل بهتر است حتما بر روی یکی از افراد مبتلا به بیماری در خانواده انجام شود و سپس نتایج بر روی افرادی که تمایل به دانستن وضعیت خود دارند انجام شود.

• آزمایش با استفاده از 5 سی سی خون EDTA قابل انجام است.
• برای انجام آزمایش هیچ گونه شرایط قبلی وجود ندارد و نیازی به ناشتا بودن نیست.
• مدت زمان جوابدهی آزمایش 15 روز کاری می باشد.