کتابخانه‌ها، تنها محلی برای نگهداری کتاب‌ها، مجله‌ها، اسناد تاریخی و قدیمی نیستند، بلکه در حقیقت، گنجینه‌های علم و دانش بشری هستند. گاهی بنای کتابخانه‌ها، چنان زیبا و خیال‌انگیز یا چنان پیشرفته و مدرن طراحی شده‌اند که بازدیدکنندگان را ساعت‌ها محو معماری و زیبایی خیره‌کننده خود می‌کنند.

به گزارش ایسنا، اگر بخواهیم تاریخ تأسیس کتابخانه در جهان را بررسی کنیم، باید به این نکته اشاره کنیم که براساس اسناد و مدارک، نخستین کتابخانه شناخته‌ شده جهان توسط “آشوربانی‌پال” (Ashurbanipal)، آخرین فرمانروای مقتدر آشوریان، در کاخ سلطنتی وی در نینوا (نزدیک شهر موصل عراق) بین سال‌های ۶۶۸ و ۶۳۱ قبل از میلاد ایجاد شده بود.

در این کتابخانه، بیش از ۳۰ هزار لوح و متون گلی (clay tablets) نوشته‌شده به خط میخی، گردآوری شده بود.

با وجود توسعه اینترنت و دسترسی اغلب مردم به حجم بالایی از داده‌ها و اطلاعات، همینطور امکان دسترسی به نسخه‌های دیجیتال کتاب‌ها روی گوشی‌های تلفن همراه یا کتابخوان‌ها، همچنان نسخه‌های فیزیکی کتاب و البته محیط کتابخانه‌ها، محبوب جویندگان و پژوهندگان علم و دانش است.

در این گزارش قصد داریم معماری و فضای خیال‌انگیز تعدادی از بزرگترین کتابخانه‌های جهان را مورد بررسی قرار دهیم.

کتابخانه “واسکانسلوس” مکزیکوسیتی (Vasconcelos mexicocity)

کتابخانه “واسکانسلوس” در مرکز مکزیکوسیتی براساس طرحی از “آلبرتو کالاچ” (Alberto Kalach) و “خوان پالومار” (Juan Palomar) ساخته شده است. این کتابخانه به افتخار “خوزه واسکانسلوس”، فیلسوف و رئیس سابق کتابخانه ملی مکزیک به این نام، نام‌گذاری شد.

کتابخانه واسکانسلوس در فضایی به وسعت ۳۸ هزار متر مربع ساخته شده و هزینه اولیه طرح‌ریزی آن ۹۵۴ میلیون دلار آمریکا بر آورد شده است. این کتابخانه قابل توجه، بوسیله چندین مجسمه از هنرمندان مکزیکی مختلف از جمله اسکلت نهنگی متعلق به “گابریل اوروزکو” (Gabriel Orozco) تزئین شده است.

“بیسنته فوکس” (Vicente Fox)، رئیس جمهور مکزیک،   این کتابخانه را در روز ۱۶ مه سال ۲۰۰۶ افتتاح کرد و در آن زمان اظهار داشت که این یکی از پیشرفته‌ترین سازه‌های قرن بیست و یکم است.

این کتابخانه در ماه مارس سال ۲۰۰۷ به دلیل بروز مشکل در ساخت‌وساز تعطیل شد و در ماه نوامبر سال ۲۰۰۸ پس از ۲۲ ماه بار دیگر درب‌های آن به روی عموم باز شد.

کتابخانه واسکانسلوس تنها یک کتابخانه ساده نیست بلکه مجموعه‌ای شامل فضای فرهنگی، باغ و محیط‌های دیگر است که طی ۱۲ سال فعالیت دو بار بسته شده است. از دو میلیون کتابی که در ابتدا قرار بود در مجموعه این کتابخانه قرار بگیرد حدود یک سوم یعنی حدود ۶۰۰ هزار نسخه راه خود را به قفسه‌ها پیدا کردند و از ۵۰۰۰ بازدیدکننده‌ای که امید می‌رفت روزانه از آن بازدید کنند تنها حدود ۲۰۰۰ نفر از آن بازدید می‌کنند. بودجه آن سالانه ۱۳ میلیون پزو است.

این کتابخانه، گلخانه‌ای دارد که عموم مردم به دلیل کمبود کارکنان قادر به بازدید از آن نیستند، کافه‌ای که هرگز ساخته نشده و یک باغ گیاه‌شناسی که صرفا یک باغ است. اگرچه واسکانسلوس هنوز کامل نیست، اما بخش‌هایی از لبه‌های ساختمان آن در حال کدر شدن است و ترک‌های کوچک روی آن ظاهر شده است. ساختمان این کتابخانه به موارد زیادی تشبیه شده است از آرامگاه‌های مصر باستان گرفته تا مقبره، دژ و زندان و در واقع ماهیت سرد آن که از تخته‌های بتنی، شیشه، ‌فولاد و مرمر ساخته شده، این تصورات را تقویت می‌کند.

در طراحی این سازه مواردی اساسی تحت نظر بوده است. مکزیکو سیتی یکی از بزرگ‌ترین، آلوده‌ترین و پرتکاپوترین محیط‌های شهری را دارد و در برنامه‌ریزی برای ساخت سازه‌هایی با بودجه عمومی باید گسترش فضای باز و سبز بدون خودرو در نظر گرفته شود.

کتابخانه جایی است که مردم اغلب صدایشان را پایین می‌آورند و ذهنشان اوج می‌گیرد.  ریچارد آرمور (شاعر آمریکایی)  

زمانی که وارد آن می‌شوید فضای تو داخلی و ماتریکس مانند آن احساس شگفت‌انگیز و البته سردی به شما می‌دهد که از دید معماران به بازدیدکنندگان برای اولین بار حس ورود به یک کشتی حامل دانش بشری را القا می‌کند که در باغ گیاهشناسی سبزی غوطه‌ور است.

با این وجود سکوتی که انتظار می‌رود در یک کتابخانه‌ اینچنینی برای مطالعه و تحقیق حکم‌فرما باشد، برقرار نیست.

“دنیل گلدین” (Daniel Goldin) مدیر این کتابخانه در ۶ سال اخیر می‌گوید که کتابخانه‌ها همچون آرامستان هستند. آن‌ها تا زمانی که دقت خود را برای شنیدن زمزمه‌ها بالا نبرید، ساکت به نظر می‌رسند.

کتابخانه واسکانسلوس به گونه‌ای مشابه سایر فضاهای عمومی اداره می‌شود. نوازنده‌ها در باغ می‌نوازند. مردان مسن برای خواندن روزنامه و گشت و گذار در اینترنت یه این محیط می‌آیند. دانش‌آموزان در مورد کتاب‌های درسی با یکدیگر  صحبت می‌کنند، زوج‌ها برای صفحات مجازی خود محتوا تولید می‌کنند و دوستان قدیمی به گفتگویی آرام می‌نشینند. نگهبانان بدون نگرانی در محیط می‌گردند و بالکن‌های روباز باعث ورود نسیمی ملایم به محیط داخلی کتابخانه می‌شود. این کتابخانه فضایی برای بازی کودکان و مراکزی برای زبان‌های مختلف، خط بریل و موسیقی در خود جای داده است.

گلدین اعتراف می‌کند که این فضا برای کسانی که می‌خواهند در سکوت به مطالعه بپردازند مناسب نیست، زیرا گوشه دنج و آرامی برای غوطه ور شدن در مقاله‌های آکادمیک وجود ندارد.

باید گفت علیرغم موفقیت کتابخانه در نظر کسانی که از آن استفاده می‌کنند، برخی از جمله “آلبرتو کالاچ”، طراح این فضا، باور دارند که این کتابخانه بیشتر به محیطی برای ملاقات افراد با یکدیگر تبدیل شده تا مکانی برای جستجوی دانش.

کتابخانه “بوستون” آمریکا (Boston Library)

سری به مرکز ایالت ماساچوست آمریکا یعنی بوستون بزنیم و از کتابخانه‌ای با بیش از یک شعبه دیدن کنیم.

این کتابخانه که در ظاهر بی‌شباهت به کتابخانه‌ سنت ژنویو پاریس نیست، در سال ۱۸۴۸ تاسیس شد و پیشگام خدمت‌رسانی از سوی کتابخانه‌های عمومی در آمریکا است. کتابخانه‌ بوستون اولین کتابخانه بزرگ رایگان در ایالات متحده بوده و علاوه بر آن اولین کتابخانه‌ای است که کتاب به امانت داده و شعبه دارد.

کتابخانه‌ عمومی بوستون به عنوان یک موسسه فرهنگی تاریخی امروزه متشکل از یک کتابخانه‌ مرکزی و ۲۵ شعبه است که به نزدیک به چهار میلیون نفر در سال خدمات ارائه می‌دهند. ساختمان تاریخی “مک‌کیم” (McKim) این کتابخانه توسط “چارلز فولن مک‌کیم” طراحی و در سال ۱۸۹۵ افتتاح شد.

تخمین زده می‌شود که کتابخانه‌های عمومی بوستون بیش از ۲۳ میلیون نسخه کتاب را در خود جای داده باشند که در میان آن‌ها دست نوشته‌ها، نامه‌ها، نقاشی‌ها و آثاری متعلق به قرت دهم میلادی به چشم می‌خورد. از موارد قابل توجهی که در این کتابخانه‌ قرار دارد می‌توان به چاپ اول آثار ویلیام شکسپیر اشاره کرد.

نکته قابل جالب توجهی در این مورد این کتابخانه وجود دارد و آن، امکان برگزاری مراسم ازدواج است. افراد می‌توانند محیط این کتابخانه را برای مدت معینی برای برگزاری مراسم‌های خود در اختیار بگیرند.

کتابخانه “سنت ژنویو” پاریس (Sainte-Geneviève)

کتابخانه سنت ژنویو یک کتابخانه عمومی و دانشگاهی در پاریس است. این کتابخانه براساس مجموعه‌ای از صومعه “سنت ژنویو” که قرن ششم توسط “کلوویس” اول تاسیس شده بود، ساخته شده است. مجموعه‌ این کتابخانه در انقلاب فرانسه از نابودی جان سالم به در برد. یک اتاق مطالعه جدید طی سال‌های ۱۸۳۸ تا ۱۸۵۱ توسط “هنری لابروست” (Henri Labrouste)، معمار هنری ساخته شد. این کتابخانه دارای دو میلیون سند و نسخه کتاب است و در حال حاضر کتابخانه‌ای بین دانشگاهی برای شعبه‌های مختلف دانشگاه‌های پاریس به شمار می‌رود و برای بازدید عموم باز است.

این کتابخانه قرن نوزدهمی به سبک “نئو-گرکو” (Neo-Greco) ساخته شده است. در زمان ساخت این کتابخانه، سقف‌های آهنی و چراغ‌های گازی در اروپا محبوبیت پیدا کرده بودند. سقف و کف این کتابخانه که با آهن ساخته شده بود با سایر مصالح پوشانده نشد بلکه به نمایش نیز در آمد. از آن جا که از طبقه همکف به عنوان انباری استفاده می‌شده بنابراین نیازی به پنجره‌های بزرگ نبوده است اما اگر این کتابخانه را از نمای بیرونی نگاه کنید، شاهد پنجره‌های کوچک‌تری در دیوارهای طبقه همکف قابل رویت است. برای رسیدن به اتاق مطالعه باید از پله‌ها به طبقه دوم بروید. زمانی که به بالای پله‌ها برسید با نقاشی‌ مکتب آتن روبه‌رو می‌شوید.

سرتاسر طول ساختمان، اتاق مطالعه است. فضایی مستطیل شکل که از هر طرف با پنجره‌های بزرگ پوشیده شده و دو ردیف طاق آهنی روی سقف آن قرار دارد. اگرچه به نظر می‌رسد این طاق‌های آهنی در حال حفظ سازه باشند اما باید گفت که تنها برای تزئین ساختمان به کار رفته‌اند. یک حصار آهنی کتاب‌ها را از حاضران جدا می‌کند.

نمای بیرونی این ساختمان نیز قابل توجه است. در زیر پنجره‌ها کتیبه‌های سنگی وجود دارد که اسامی ۸۱۰ نویسنده مشهور روی آن هک شده است.

کتابخانه “اشتوتگارت” آلمان (Stuttgart library)

پس از تماشای تصاویر یک کتابخانه سنتی از قرن نوزدهم نوبت آن رسیده که بار دیگر نگاهی به یک کتابخانه مدرن داشته باشیم. کتابخانه‌ای با ظاهری تو در تو مشابه کتابخانه واسکانسلوس نیومکزیکو که در کشور آلمان واقع شده است.

مراسم افتتاحیه کتابخانه اشتوتگارت که طراح آن “یون یانگ یی” (Eun Young Yi) بوده در ماه اکتبر سال ۲۰۱۱ در شهر اشتوتگارت برگزار شد تا این پروژه که طرح آن در سال ۱۹۹۹ از میان سایر طرح برگزیده شده بود، در نهایت رونمایی شود.

این ساختمان مکعبی‌شکل که هر ضلع آن ۴۵ متر طول دارد، از بتن خاکستری کم‌رنگ ساخته شده و مجموعه‌ای از آجرهای شیشه‌ای ۹ متر در ۹ متر روی نمای آن به چشم می‌خورد. این نما از دو بخش تشکیل شده که شامل لایه‌ای از آجر شیشه‌ای و لایه دیگری از شیشه‌های دوجداره برای حفظ دمای ساختمان می‌شود.

ظاهر و تقارن ورودی این ساختمان با الهام از طرح مقبره نمادین نیوتون (هرگز ساخته نشد) اثر “اتین بولیه” (Étienne Boullée) ساخته شده در حالی که قلب و هسته‌ این کتابخانه از طراحی معبد رومی باستان (پانتئون) پیروی می‌کند.

اتاقی مکعبی‌شکل در مرکز ساختمان قرار دارد که توسط یک چراغ سقفی مرکزی روشن می‌شود و در مرکز آن یک آب‌نما یک متر مربعی وجود دارد.

تالار اصلی پنج طبقه بوده و مربعی شکل است که دیوارهای آن با کتاب پوشیده شده و در راهروهای آن صندلی‌های برای نشستن نیز وجود دارد. اگرچه این صندلی‌ها شباهتی به میز و صندلی کتابخانه‌ها ندارند.

عنصر مرکزی قلب کتابخانه است. این فضای مکعبی شکل کاملاً خالی بوده و دیوارهای صاف بدون درزی دارد. معمار با این طرح قصد داشته مفهومی مادی از شباهت و وضوح را نمایش دهد. روی نمای ساختمان این کتابخانه به زبان‌های کره‌ای (도서관)، عربی (مکتبة)، آلمانی (Bibliothek) و انگلیسی (Library) واژه کتابخانه حک شده است.

کتابخانه “ساندرو پنا” ایتالیا (Sandro penna)

از دنیای سفید و خاکستری کتابخانه اشتوتگارت کمی فاصله بگیریم و به سراغ کتابخانه‌ای برویم که رنگ صورتی آن چشم‌ها را خیره می‌کند.

کتابخانه “ساندرو پنای” ایتالیا ظاهری شبیه به یک سفینه فضایی صورتی دارد. این کتابخانه در سال ۲۰۰۴ افتتاح شد و به احترام شاعر پروژینایایی(نام یک شهر در ایتالیا است)، “ساندرو پنا”، نامگذاری شد. گزیده‌ای از شعرهای این شاعر معروف نیز روی نماهای جانبی خارجی این بنا چاپ شده است.

این بنا براساس پروژه‌ای از “ایتالو روتا” (Italo Rota)، معمار ایتالیایی، ساخته شده است. وی این نما را به شکل یک صفحه‌ بزرگ صورتی متصور شده بود که هنگام شب روشن می‌شود. این کتابخانه به دلیل معماری و موقعیتش در وسط محله “سن سیستو” (San Sisto)، به مکانی برای کسانی که قصد مطالعه دارند تبدیل شده است.

طراحی جذاب این کتابخانه با توجه به نیازهای نسل‌های مختلف همراه با کتاب‌های متنوع انجام شده است. کتابخانه ساندرو پنا به طور ویژه برای کودکان و نوجوانان نیز بخش‌های مختلف و مناطق اختصاصی دارد.

ساندرو پنا یکی از کتابخانه‌های مجلل جهان است که در لیست ۱۰ کتابخانه‌ای که دوستداران کتاب باید در طول زندگی سری به آن بزنند، قرار دارد. این کتابخانه یک جاذبه گردشگری نیز به حساب می‌آید.

در این کتابخانه ۱۹ هزار و ۸۰۰ جلد کتاب، ۲۶ نشریه، ۱۷۷ نوار ویدیوئی، ۱۳۰۰ دی‌وی‌دی، ۸۱ کتاب صوتی، ۵۰ کتاب در ابعادی که برای افراد کم‌بینا مناسب باشد و ۶۷۳ سی‌دی موسیقی نگهداری می‌شود.

کتابخانه ساندرو پنا سه طبقه دارد. در طبقه همکف بخش اطلاعات قرار دارد و روزنامه‌ها و اسناد چندرسانه‌ای به همراه حدود هزار کتاب اهدایی از کلارا سرنی، نویسنده ایتالیایی نگهداری می‌شود.

در طبقه اول اتاق مطالعه، ایستگاه‌های چندرسانه‌ای و بزرگ‌ترین بخش کتاب‌ها را در خود جای داده است. طبقه دوم کتاب‌های مناسب برای گروه‌های سنی مختلف را در خود جای داده است که در این میان توجه ویژه‌ای به جوانان شده است. این فضا میزبان کارآگاه‌های آموزشی، کتاب‌خوانی و پروژه‌هایی برای ترویج کتابخوانی است. تمامی مجموعه‌های موجود از جمله کتاب‌ها، سی‌دی‌ها و دی‌وی‌دی‌هایی که در قفسه‌ها چیده شده‌اند را می‌توان در محل مورد استفاده قرار داد یا امانت گرفت. علاوه بر این دسترسی رایگان به شبکه اینترنت در این فضا فراهم است.

کتابخانه “ادمونت” اتریش (admont abbey library) 

در حالی که شاید کتابخانه “ساندرو پنا” یادآور فیلم‌های علمی تخیلی و آینده باشد کتابخانه‌ی دیگری که اکنون قصد داریم به آن سری بزنیم شما را به قرن‌های ۱۸ و ۱۹ خواهد برد که بی‌شک دیوارهای مملوء از کتاب و سقف نقاشی شده‌ی چشم هر بیننده‌ای را خیره خواهد کرد. ساختمان کتابخانه ادمونت (Admont) در شهری به همین نام در اتریش قرار دارد. این ساختمان که قدیمی‌ترین صومعه باقی ماند در ایالت “اشتاریا” (Styria) است، بزرگ‌ترین کتابخانه رهبانی و همچنین مجموعه‌ای قدیمی از کتب علمی را در خود جای داده است. این کتابخانه به معماری، هنر و دست‌نوشته‌های خاص خود شناخته می‌شود.

ساختمان صومعه در سال ۱۰۷۴ تاسیس شد و در قرن‌های ۱۷ و ۱۸ به اوج بهره‌وری هنری رسید اما دیری نپایید که در ۲۷ آوریل ۱۸۶۵ یک آتش‌سوزی فاجعه‌بار کل صومعه را ویران کرد و اگرچه بایگانی رهبانی صومعه در آتش سوخت، اما از بخت خوش کتابخانه آن از این حادثه جان سالم به در برد. بحران‌های اقتصادی دهه ۱۹۳۰ این صومعه را محبور به فروش بسیاری از گنجینه‌های هنری خود کرد با این وجود این کتابخانه هنوز مجموعه‌ بزرگی از کتاب‌ها را در خود جای داده است.

طراحی سالن کتابخانه این صومعه که در سال ۱۷۷۶ ساخت آن تکمیل شد توسط “جوزف هوبر” (Joseph Hueber) انجام گرفت. هوبر به ایده‌های دوره روشنگری متعهد بود: همچون ذهن، اتاق‌ها نیز باید پر از نور شوند. این سالن ۷۰ متر طول، ۱۴ متر عرض و ۱۳ متر ارتفاع دارد. این سالن مجموعه‌ای از حدود ۷۰ هزار جلد از کل ۲۰۰ هزار جلد از دارایی‌های کل صومعه را در خود جای داده است. سقف آن شامل هفت گنبد است که با نقاشی‌های دیواری “بارتولومئو آلتومونته” (Bartolomeo Altomonte) تزئین شده و نمایانگر مراحل دانش بشری تا اوج مکاشفه الهی است.

نور این فضا از طریق ۴۸ پنجره تامین می‌شود و رنگ‌های اصلی به کار برده شده در این بنا طلایی و سفید است. معماری و طراحی این فضا بیانگر ایده‌آل‌های عصر روشنگری است و مجسمه‌های “The Four Last Things”، “جوزف استامل” (Joseph Stammel) تضاد قابل توجهی با آن دارد. این مجسمه‌ها نمادی از مرگ، دادرسی، بهشت و جهنم هستند که به دلیل اینکه زودتر از ساخت کتابخانه، ایجاد شدند، با باورهای معمار در تضادند.

کتابخانه “ماساشینو” ژاپن (Musashino) 

از کتابخانه‌ای متعلق به قرن‌ ۱۷ با دیوارهای مملو از کتاب فاصله بگیریم و پا به کتابخانه‌ای جدیدتر در ژاپن بگذاریم که دیوارهایش پوشیده از قفسه‌های خالی است!

طراحی کتابخانه دانشگاه هنر “موساشینو” از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ توسط معمار ژاپنی “سو فوجیموتو” (Sou Fujimoto) صورت گرفت و این کتابخانه با مساحت دو هزار و ۸۸۳ متر مربع در سال ۲۰۱۰ ساخته شد.

مصالح اصلی به کار برده‌شده برای ساخت نمای این کتابخانه چوب و شیشه‌ است. تقریبا تمام نقاط کتابخانه از قفسه تشکیل شده و قفسه‌های پله مانندی نیز در کنار راه‌پله اصلی قرار دارد که افراد می‌توانند برای مطالعه و استراحت از آن‌ها استفاده کنند. در بخش‌های دیگر این مجموعه نیز میز و صندلی برای نشستن وجود دارد.  

بیشتر کتاب‌ها در قفسه‌های پایینی قرار دارد زیرا دسترسی به آخرین طبقات کار چندان راحتی نیست و تعدد قفسه‌ها باعث شده که این کتابخانه کمی خالی به نظر برسد. این کتابخانه گنجایش ۳۰۰ هزار نسخه کتاب را دارد. در مجموع ۲۰۰ هزار نسخه کتاب که دسترسی به ۱۰۰ هزار مورد از آن‌ها آزاد است در این کتابخانه‌ دو طبقه قرار دارد.

طراح این بنا توضیح می‌دهد: هنگامی که به عناصر سازنده یک کتابخانه فکر می‌کردم، کتاب‌ها، قفسه‌ها، نور و فضا به ذهنم آمد. مکانی را متصور شدم که توسط یک قفسه مارپیچی کتاب احاطه شده است. این توالی مارپیچی در نهایت به دیوارها می‌رسد و ظاهر خارجی کتابخانه را نیز متشکل از قفسه‌ها می‌کند.

نمای خارجی این کتابخانه که با شیشه پوشیده شده است نیز ظاهری شبیه به یک کتابخانه بزرگ دارد.

کتابخانه “اسکندریه” مصر

بیش از ۹ کیلومتر دورتر از کتابخانه‌ شیشه‌ای ژاپن، کتابخانه‌ اسکندریه مصر با ظاهری سنگی قرار دارد.

کتابخانه‌ اسکندریه در سال ۲۰۰۲ با طرحی از “مرکز مشاوره مهندسی حمزه” (Hamza Associates) در کنار بندر باستانی اسکندریه ساخته شد. این کتابخانه‌ی ۱۱ طبقه می‌تواند تا چهار میلیون جلد کتاب را در فضای ۸۰ هزار متر مربعی خود جای دهد و البته با استفاده از فضای ذخیره‌سازی فشرده می‌توان این عدد را به هشت میلیون رساند. کتابخانه‌ جدید اسکندریه نسخه‌ باسازی و احیا شده‌ کتابخانه‌ بزرگی متعلق به زمان‌های دور و دراز است.

کتابخانه‌ای که یکی‌ از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کتابخانه‌های جهان باستان بوده و به نظر می‌رسد ایده‌ ساخت چنین کتابخانه‌ بین‌المللی در اسکندریه توسط “دمتریوس فالرومی” (Demetrius of Phalerum)، سیاست‌مدار آتنی به “بطلمیوس یکم سوتر” (Ptolemy I Soter) پیشنهاد شده باشد و احتمالا او طرح‌هایی برای این کتابخانه تنظیم کرده است، اما خود کتابخانه تا زمان سلطنت وی ساخته نشد. دانشمندان معاصر اتفاق نظر دارند که گرچه ممکن است بطلمیوس اول پایه و اساس کتابخانه را ایجاد کرده باشد، اما تا زمان سلطنت بطلمیوس دوم احتمالاً به عنوان یک نهاد فیزیکی پدید نیامده بود.

کتابخانه به سرعت از طومارهایی از جنس کاغذ حصیری پر شد. مشخص نیست در هر زمان چه تعداد از این طومارها در کتابخانه نگهداری می‌شده، اما تخمین زده می‌شود که تعداد آن‌ها بین ۴۰ تا ۴۰۰ هزار بوده است.

اسکندریه به دلیل داشتن این کتابخانه بزرگ به عنوان پایتخت علم و دانش در نظر گرفته شد و بسیاری از دانشمندان مهم و تاثیرگذار در قرن دوم و سوم پیش از میلاد در این کتابخانه مشغول به کار بوده‌اند.

علیرغم باورهای رایج مبنی بر آن که این کتابخانه یک بار به طور کامل سوزانده شده و به طرز فاجعه‌باری ویران شده است باید گفت که این کتابخانه در واقع طی چند قرن دچار ویرانی شد. این کتابخانه یا بخشی از مجموعه‌ آن به طور تصادفی ۴۸ سال قبل از میلاد در آتش سوخت و البته مشخص نیست که چه میزان از آن ویران شد.

در دوره روم به دلیل کمبود بودجه این کتابخانه بیشتر مورد آسیب قرار گرفت و بین سال‌های ۲۷۰ تا ۲۷۵ پس از میلاد شهر روم شاهد هجوم امپراطوری پالمیرا بود که به این کتابخانه نیز در آن زمان آسیب رسید.

ایده‌ احیای کتابخانه‌ باستانی اسکندریه در عصر مدرن برای اولین‌بار در سال ۱۹۷۴ مطرح شد. در ماه مه سال ۱۹۸۶، مصر از هیئت اجرایی یونسکو خواست که به سازمان بین‌المللی اجازه دهد که برای انجام این کار، یک مطالعه عملیاتی انجام دهند. این آغاز مشارکت یونسکو و جامعه‌ جهانی در تلاش برای به ثمر رساندن پروژه بود.

در سال ۱۹۸۸ یونسکو و برنامه عمران ملل متحد رقابتی را برای انتخاب بهترین طراحی آغاز کردند. مصر چهار هکتار زمین را برای ساخت کتابخانه اختصاص داد و کمیسیون عالی ملی، کتابخانه‌ اسکندریه را تاسیس کرد. “حسنی مبارک”، رئیس‌جمهور وقت مصر، به این پروژه شخصاً علاقمند بود و به پیشرفت آن کمک زیادی کرد. در سال ۲۰۰۲ کتابخانه‌ اسکندریه تکمیل شد و اکنون ضمن بزرگداشت کتابخانه‌ اصلی اسکندریه، به عنوان یک کتابخانه‌ مدرن و مرکزی فرهنگی، فعالیت می‌کند.

کتابخانه‌ “محمد بن راشد” دبی 

پا به خاورمیانه می‌گذاریم و سری به شهر دبی می‌زنیم تا از بزرگ‌ترین کتابخانه‌ این شهر دیدن کنیم.

کتابخانه‌ محمد بن راشد که سنگ بنای آن در سال ۲۰۱۶ توسط حاکم دبی بنا نهاده شد در ژوئن سال ۲۰۲۲ تکمیل و درب‌های آن به روی عموم باز شد. ساخت این سازه‌ بزرگ که ظاهری شبیه به یک رحل دارد، یک میلیارد درهم هزینه داشته و حفظ فرهنگ و میراث عربی، یکی از اهداف آن در کنار توسعه فرهنگی، جامعه شناختی و اقتصادی دبی بوده است.

ساختمان این کتابخانه رو به روی نهر دبی قرار گرفته و مساحت آن در مجموع ۵۴ هزار متر مربع است و گنجایش پذیرایی همزمان از ۱۰۰۰ بازدیدکننده را دارد. این کتابخانه‌ هفت طبقه‌ علاوه بر نسخه‌های چاپی؛ کتاب‌های صوتی و سایر منابع مورد نیاز برای آموزش و یادگیری را در خود جای داده است.

در طبقه اول آن کتابخانه رسانه و هنر، ‌کتابخانه نقشه‌ها و اطلس‌ها و کتابخانه بزرگسالان قرار دارد. طبقه دوم اتاق مطالعه است و طبقه سوم به کارمندان اختصاص داده شده است. در طبقه چهارم اتاق‌های کنفرانس، ‌طبقه پنجم کتابخانه‌ تجاری و کتابخانه امارات و در نهایت در طبقه ششم و آخر آن نمایشگاه‌ها قرار دارند.

این کتابخانه بیش از یک میلیون کتاب به زبان عربی و سایر زبان‌ها را در خود جای داده و علاوه بر آن روزنامه‌های چاپی و دیجیتال و بیش از ۵۰۰۰ نسخه مجله تاریخی و آثار کمیاب در آن قرار دارد از این آثار نادر می‌توان به نسخه‌های قدیمی از قرآن، دن کیشوت اثر میگل دی سروانتس و چاپ ۱۹۳۱ اولین روزنامه شبانه مصر اشاره کرد.

کتابخانه‌ “خلیفه” بحرین

تنها ۱۰۰۰ کیلومتر دورتر از دبی در کشور بحرین، کتابخانه‌ خلیفه (Khalifeyah) قرار دارد. این کتابخانه که در مرکز شهر تاریخی محرق قرار گرفته، یکی از اولین کتابخانه‌های عمومی در بحرین است. مناطق اطراف این کتابخانه در دهه ۱۹۸۰ بازسازی شدند. این کتابخانه توسط گروه معماری “SeARCH” طراحی شده و در نمای آن از شیشه استفاده شده که به این کتابخانه ظاهر زیبایی داده است.

کتابخانه خلیفه دارای یک اتاق مطالعه، یک مرکز تحقیقاتی، یک آزمایشگاه اینترنتی و فضاهای اداری است که همگی برای عموم آزاد هستند. این کتابخانه نسبتا کوچک است و مساحت آن تنها ۶۰۰ متر مربع است. در طراحی قفسه‌های فضای داخلی کتابخانه نیز از طراحی بیرونی آن الهام گرفته شده است.

یکی از چالش‌های اصلی تنظیم دمای درون کتابخانه و تابش مستقیم خورشید بوده است که با بهره‌گیری از سایه ایجاد شده توسط الگوهای هندسی روی سازه‌ی این کتابخانه، این مشکل حل شده است. این الگوها ظاهری انتزاعی به نما داده‌اند.

کتابخانه‌ ملی “ملک فهد” عربستان سعودی 

اگر نمای انتزاعی کتابخانه‌ی خلیفه نظر شما را جلب کرده پس بی‌شک از ساختمان کتابخانه‌ ملک فهد (King Fahd) نیز خوشتان خواهد آمد. کتابخانه‌ ملک فهد در شهر ریاض عربستان سعودی قرار دارد.

طراح این سازه دفتر بین‌المللی معماری “Gerber Architekten”، آلمان بوده است و ظاهر نمادین و مکعبی شکل این ساختمان جدید به گونه‌ای طراحی شده که ساختمان قدیمی کتابخانه را از تمام جهات در بر بگیرد و ظاهری جدید به کتابخانه‌ قدیمی شهر ریاض بدهد.

در نمای این سازه، پوششی از سایبان‌های نساجی لوزی شکل قرار گرفته که با کابل‌های فولادی به یکدیگر متصل شده‌اند. این سایبان‌ها به عنوان آفتاب‌گیر عمل می‌کنند و چراغ‌های تعبیه شده در میان آن‌ها در شب ظاهری درخشان به سازه می‌دهد.

سالن ورودی اصلی کتابخانه در طبقه همکف قرار دارد که دارای نمایشگاه، رستوران و کتابفروشی است. در طبقه اول یک فضای مخصوص برای خانم‌ها فراهم شده است. این ساختمان همچنین دارای دفاتر کارکنان کتابخانه، دفتر مرکزی انجمن کتابداری و اطلاعات عربستان سعودی و سایر امکانات خدماتی است. این کتابخانه در مجموع چهار طبقه دارد و مساحت کلی آن ۲۱ هزار متر مربع است.

در کتابخانه ملک فهد بیش از ۲.۴ میلیون نسخه کتاب نگهداری می‌شود که در میان آن‌ها بیش از ۶۰۰۰ نسخه خطی اصلی و کمیاب قرار گرفته است.

کتابخانه‌ “ریاست جمهوری” ترکیه

برای دیدن آخرین کتابخانه پا به کشور ترکیه و شهر آنکارا می‌گذاریم. کتابخانه‌ ریاست جمهوری با مساحت ۱۲۵ هزار متر مربع در مجتمع ریاست جمهوری ترکیه در آنکارا در سال ۲۰۲۰ آغاز به کار کرد.

ساختمان این کتابخانه با سنگ‌های مرمر صورتی و سفید تزئین شده و در طراحی آن از معماری دوره‌های سلجوقی، عثمانی و نیز معماری معاصر الهام گرفته شده است.

سالن این کتابخانه از ۱۶ ستون که نماد ۱۶ دولت ترک در طول تاریخ است تشکیل شده و در مرکز آن مجسمه‌ای از کره‌ زمین به چشم می‌خورد. در گنبد آن نیز آیات چهار و پنج سوره علق نقش بسته است.

 طول مجموع قفسه‌های کتابخانه‌ی آنکارا به ۲۰۱ کیلومتر می‌رسد و فضای داخلی آن قابلیت میزبانی از پنج هزار نفر را برخوردار است. این کتابخانه بزرگ‌ترین کتابخانه‌ی ترکیه بوده و بیش از چهار میلیون کتاب مرجع، دو میلیون نسخه کتاب معمولی به ۱۳۴ زبان مختلف و دو میلیون مجله، ۱۲۰ میلیون مقاله و ۵۵۰ هزار جلد کتاب الکترونیکی را در خود جای داده است.

سخن پایانی

تنها چیزی که حتما باید بدانید، مکان کتابخانه است.
آلبرت اینشتین

دنیای خیال‌انگیز کتابخانه‌ها پایانی ندارد و حتی ساده‌ترین کتابخانه‌های جهان نیز فرصتی برای تامل عمیق فراهم می‌کنند و ظاهر خوش آب و رنگ این کتابخانه‌ها باعث جذب بیشتر مردم خواهد شد، اما لازم به ذکر است که ظاهر جذاب و دلفریب این کتابخانه‌ها نباید باعث فاصله گرفتن آن‌ها از هدف اصلی خود یعنی رواج هرچه بیشتر آگاهی و دانش شود، زیرا فرای تمامی این جلوه‌های بصری، این دانش، آگاهی و مطالعه است که به فضای کتابخانه معنا می‌دهد.

منابع:

history.com

archdaily.com

bpl.org

bibalex.org

wikipedia

منبع خبر: خبر گزاری ایسنا
لینک مطالب دیگرآپادانا پدیدهلینک مطالب دیگرآیا لیزر موهای زائد خوبه؟ همه چیز در مورد آن